حسابداری در دوران پیش از تاریخ بر اساس یافته های باستانشناختی هزاره سوم پیش از میلاد در حوضه آبگیر سد سیمره

موقعیت و توصیف محوطه فراش

این محوطه با طول جغرافیایی 42 09 47 و عرض جغرافیایی 27 20 33 و ارنفاع از سطح دریا 695 دارای دو بخش بلند و پست به ارتفاع 35 متر از سطح زمین های اطراف با وسعت 5 هکتار در 6/5 کیلومتری تاج سد در فاصله 58 کیلومتری جنوب غرب شهرستان کوهدشت در استان لرستان واقع شده است. استقرارهای این محوطۀ باستانی در طی هزارانسال به صورت انباشت رسوبات فرهنگی بر پشته و دامنۀ تپه ای طبیعی که دارای خاکی مخلوط با گچ است، به وجود آمده است.

نگاهی بر جغرافیای طبیعی و انسانی سیمره

منطقه لرستان درغرب کشور، در رشته کو ه های زاگرس قرار کرفته است. ارتفاعات زاگرس یک واحد مستقل کوهستانی است که از دریای عمان آغاز می شود و با گذر از غرب ایران و شرق عراق تا ترکیه امتداد دارد. چنین ریخت شناسی ردیفی با حالت نیمه خطی شمال غربی جنوب شرقی و طول 1500 کیلومتر موجب ویژه گی مستقل آن شده است.

بر اساس شواهد باستان شناختی، دشت های میان کوهی زاگرس دست کم از اواخر پلئیستوسن میانی محل زندگی جوامع شکارگر گردآورنده غذا بوده است.از جمله عوامل مهم در این مکان گزینی ها، رود سیمره است که از تلاقی جریان رودخانه های قره سو و گاماسیاب بوجود آمده است. این رود پس از عبور از تاقدیس های مختلف و پیچ وخم های زیاد در محل برخورد با تاقدیس بزرگ کبیر کوه با رودخانه کشکان یکی گردیده و رود کرخه را بوجود آورده است.

از سوی دیگر این رودخانه مرز طبیعی، جغرافیایی و سیاسی دو استان ایلام و لرستان به شمار می رود. از نظر ساختار زمین شناسی این ناحیه به زاگرس چین خورده مشهور است.که محدود جغرافبای آن از زاگرس مرکزی در جنوب کرمانشاه بطور عرضی تا جلگه خوزستان ادامه دارد. فرسایش حاصل از تشکیلات ناحبه چین خورده در دل تاقدیس و ناودیس ها دشت های وسیعی را در این محدوده جغرافیایی بوجود آورده است. بنابراین یکی از راه های اصلی تردد انسان ها و حیوانات در منطقه زاگرس چین خورده همین دره های عرضی در گذشته های دور بوده است که شرایط مناسبی را برای مکان گزینی استقرارها در طول هزاران سال بنا بر شرایط زیست محیطی منطقه، بوجود آورد، که موید آن بقایای فرهنگی بر جای مانده در حاشیه این رود است.

نگاهی کوتاه به ابزارهای شمارش در دنیای باستان

اشیا کوچک گلی و سنگی که در شکل های مختلف در کاوش های باستان شناسی به دست آمده است در ادبیات باستان شناسی به نام توکن یا ابزار شمارشی و یا نماد کالا نامید می شود، که در طی هزاران سال بیش از ابداع خط به مثابه ابزار های موقتی حسابداری برای شمارش و تعیین نوع کالا به کار می رفته است.

کالا شمارهای ساده از حدود ده هزار سال پیش در محدوده جغرافیایی شرق باستان، از فلسطین تا دره سند ( در ایران بیش از 30 محوطه)، در مرحله اولیه بیشتر در شکل های هندسی، با سطحی تخت و ساده، و کالاشمارهای پیشرفته از حدود نیمه هزاره چهارم پ.م و اوایل هزاره سوم پیش از میلاد در شکلهای هندسی و طبیعی مانند نمونه های انسانی، حیوانی و ظروف مینیاتوری در نقش شمارشگر کالا کارکرد اقتصادی و ثبتی سهم و نقش مهمی داشته اند. کالاشمارها در اشکال گوناگون هندسی و پیکرک، نقش شمارشگر کالاها را، که در برخی موارد شکلهای مختلف کالا شمار بیانگر نوع کالا و میزان آن از حمله حجم غلات و تعداد کالا و یا حیوان بودند، به عهده داشتند ابعاد این نماد کالاها با قط ی بین 1 تا 3 سانتی متر که در برخی با قطر 3 تا 5 سانتی متر و در نمونه های ویژه ای با قطر کمتر از 1 سانتی متر گزارش شده است.

ابزار های شمارشی ، گوی های شمارشی فراش

نمونه هایی از این ابزار های شمارشی نماد کالا (توکن)

به شکل مخروطی شکل با سطحی تخت به صورت قالبی که نوع
ساخت ان نشانگر نماد کالاهایی است در اغاز دورا ن شهر نشینی ساخته شده است و در کارکرد اقتصادی و ثبتی این محوطه در هزاره سوم با گوی های های شمارشی به همراه دیسک های سفالی یا ژتون با مهر های سنگی در دور ریز کارگاه 10 به صورت انباری از قطعات سفال های که به صورت انواع ظروف شکسته بود به دست آمده در این محوطه نشانگر تخصص پذیری این محوطه با توجه به اثار شاخصی که در طی کاوش از این محوطه به دست امده چون کوره های سفالگری گچ و شبکه آب رسانی با حصار های دفاعی که مربوط به دوران آغاز شهرنشینی است. با توجه به قطعات فراوان سفال ها که از این کارگاه به دست آمد و روند تشکیلات منظمی در آغاز شهرنشینی است.

منبع:

لیلی نیاکان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری، کنفرانس بین المللس عمران، مدیریت شهری و محیط زیست در هزاره سوم- رشت، 1395

فهیمه همایون، کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه آزاد تهران مرکز، کنفرانس بین المللس عمران، مدیریت شهری و محیط زیست در هزاره سوم- رشت، 1395