شهر تاریخی خرم آباد

خایدالو یکی از شهرهای مهم تمدن ایلام و نام باستانی شهر خرم آباد بوده و گفته می شود شهرشاپورخواست به دستور شاپور دوم ساسانی بر خرابه های آن ساخته شده است. از شهرهای مهم تمدن ایلام می توان به خایدالو، ماداکتو، اهواز و شوش اشاره کرد. بسیاری از صاحب نظران معتقدند، هسته اولیه شهر کنونی خرم آباد، خایدالو بوده و در متون مرتبط با آشوریان توضیحاتی در خصوص این شهر وجود دارد که با مکان فعلی خرم آباد مطابقت بسیاری دارد. در سال 646 پیش از میلاد، آشور بانی پال پادشاه آشور، تمدن ایلام و شهر خایدالو را تصرف ودولت عیلام را نابود کرد. تمدن دیرینه عیلام و شهر خایدالو، پس از هزاران سال مقاومت در برابراقوام نیرومندی چون سومری ها، اَکَدی ها، بابلی ها و آشوری ها از دشمن خود آشور شکست خورد. شاپورخواست یکی از شهرهای دوره ساسانی است. این شهر در مکانی که امروزه خرم آباد نام دارد و به دستور شاپور دوم بنا شده است. در زمان حفر پناهگاه در طول جنگ ایران و عراق دراطراف مناره آجری در میدان شقایق آثاری از این شهر به دست آمد. احتمالاً مهمترین قسمت های این شهر درمکان محله قاضی آباد فعلی بوده که آسیاب و کانال های فاضلاب و آب رسانی نیز در این حفاری ها به دست آمده است. حدود شاپورخواست از شمال تا سنگ نوشته و از غرب کوه مدبه و شرق تا پل شاپوری می باشد. اتابکان لر کوچک سلسله کوچکی از اتابکان لرستان هستند که در فاصله سال های 580 تا 1006 قمری در قسمت های  شمالی و غربی لرستان ناحیه لر کوچک حکومت می کرده اند. امرای این سلسله از اعتاب شجاع الدین خورشید، مؤسس سلطنت لر کوچک بوده اند و آخرین حاکم لر کوچک به دست شاه عباس یکم صفوی کشته و سلسله اتابکان لر منقرض گردید. خرم آباد در زمان حکومت صفویان و پس از انقراض سلسله اتابکان لرستان اهمیت خود را حفظ کرد، صفویان در دوره حکومت خود به آبادانی خرم آباد اهمیت دادند، از جمله اقدامات مهم آن ها می توان به احداث پلی مهم در خرم آباد اشاره کرد که به نام پل صفوی مشهور است، پل صفوی به شماره 2345  در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. شهر خرم آباد در دوره قاجار به محله های اطراف قلعه فلک الافلاک محدود بوده است. محله هایی مانند، پشت بازار، درب دلاکان و درب باباطاهر از جمله معروف ترین محلات شهر در زمان قاجار محسوب می شدند. بازار اصلی شهر در محله پشت بازار واقع بوده و شهر از لحاظ رشد و رونق درکسب و کار وضعیت نسبتا خوبی داشته است. این دوره را می توان آغاز مهاجرت از شهرهای کوچک استان لرستان و روستاهای اطراف شهر به خرم آباد دانست. مهاجرت ها علاوه بر بالابردن جمعیت شهر باعث به وجود آمدن محله های جدید و توسعه محله های قدیمی شد. هنری راولینسون شرق شناس بریتانیایی در سال 1836 میلادی در سفری به منطقه لرستان شهرخرم آباد را محلی بی نظیر توصیف می کند. راولینسون موقعیت جغرافیایی خرم آباد را اینگونه شرح می دهد که یک رشته کوه از شرق به دور تا دور جلگه را فرا گرفته، در یک نقطه این رشته کوه دارای بریدگی است که رودخانه ای از میان آن می گذرد.