توریسم طبیعت گرد
توریسم طبیعت گرد[Natural Tourism round]
طبیعت گردی (اکوتوریسم) بر مبنای محیط طبیعی از شاخه های بسیار گسترده و نیز به سرعت در حال گسترش به شمار می رود. زیر گونه های طبیعت گردی به تبع تنوع محیط های طبیعی و انگیزه های بهره مندی از آن بسیار گسترده و پراکنده اند. گردشگری مبتنی بر طبیعت در محیط های بسته ساخت دست بشری ( هم چون باغ پرندگان و آکواریوم ها، باغ وحش ها، باغ های گیاه شناسی ) و در محیط های بازقابل انجام است.
در این گونه از گردشگری، هدف گردشگر می تواند شامل لذت جویی از طبیعت بکر، ماجراجویی، آموزش، گذراندن اوقات فراغت، تفریح و یا حتی درمان باشد. میان توریسم طبیعت گرد و انواع دیگر توریسم همپوشانی وجود دارد. از جمله؛ توریسم ماجراجو، توریسم درمانی(رنجبریان و زاهد، 1388، ص77).
تعریف اکوتوریسم از دیدگاه های مختلف
اکوتوریسم یا طبیعت گردی یکی از شاخه های گردشگری است که مبتنی بر جاذبه های طبیعی است. از سال 1990 اکوتوریسم به عنوان وسیله ای برای توسعه پایدار توسط سازمان های غیر دولتی، کارشناسان توسعه و مراکز دانشگاهی مطرح و مورد مطالعه قرار گرفت. بنابراین اصطلاح اکوتوریسم هم به عنوان یک مفهوم و هم به صورت شاخه ایی از اقتصاد تعریف می شود.
اتحادیه جهانی حفاظت[WCU: World ConservatioUnion1] در سال 1996 این تعریف را از اکوتوریسم ارائه داد:
“سفری مسولانه” از نظر محیط زیستی که به منظور لذت بردن از مناطق نسبتا بکر طبیعی و هرگونه ویژگی فرهنگی موجود در منطقه از گذشته و حال ترتیب داده می شود و باعث ترویج حفظ محیط زیست می گردد. در طول این سفر، گردشگران حداقل تاثیرات منفی را بر منابع طبیعی می گذارند و مردم بومی در سود حاصل از فعالیت های اجتماعی – اقتصادی شریک می شوند” (اپلروود، 1386، ص13).
این گونه از گردشگری توسط سازمان جهانی گردشگری[UNWTO: Union World Tourism Organization] این گونه تعریف شده است:
“مسافرت به مناطق طبیعی که همراه با مسئولیت باشد و موجب بهبود بخشیدن به سطح زندگی مردم محلی و حفظ محیط زیست شود”.
فنل معتقد است اکوتوریسم نوعی گردشگری در طبیعت است که تاثیرات اندکی را بر محیط زیست و منابع طبیعی وارد نموده و در حفظ و بقای گونه ها و زیست گاه های طبیعی سهیم است (فنل، 1388، ص23).
اهمیت اکوتوریسم
با افزایش آگاهی مردم از فواید و اثرات مثبت تجربه مستقیم طبیعت، اهمیت اکوتوریسم بیشتر می شود. اکوتوریسم به تنوع زیستی، ارزش اقتصادی می دهد. اکوتوریست هایی که همه ساله به مناطق جذاب طبیعی مسافرت می کنند، میلیون ها دلار به کشور میزبان وارد کرده و برای بسیاری از مردم محلی اشتغال ایجاد می کنند. چنان چه درآمد های حاصل از اکوتوریسم به درستی مورد استفاده قرار گیرد، زمینه لازم برای حفظ محیز زیست طبیعی و بسط مناطق حفاظت شده فراهم خواهد آمد و تحقق هدف های توسعه پایدار، تسهیل خواهد یافت (سلطان زاده، 1383).
اهداف اکوتوریسم
اغلب تصور می شود که اکوتوریسم یکی از زیر مجموعه های گردشگری ماجراجویانه است. در نگاه اول شباهت بسیاری بین فعالیت های گردشگری ماجراجویانه و اکوتوریسم در حوزه روانشناسی اجتماعی مورد بررسی قرار می گیرد. در یک جمع بندی اهداف اساسی اکوتوریسم را می توان “حفاظت از ویژگی های طبیعی و توسعه جوامع محلی معرفی کرد”. مهم ترین هدف اکوتوریسم “قادر ساختن مردم به لذت بردن و درس گرفتن از خصوصیات منحصر به فرد محیط زیست اعم از طبیعی، تاریخی و فرهنگی، به شرط حفاظت از کل این مناطق و کمک به توسعه فرصت های اقتصادی در جوامع محلی” می باشد(جمال پور، 1379).
ویژگی های اکوتوریسم
1. به حفاظت از تنوع زیستی کمک می کند
2. باعث رفاه مردم محلی می شود
3. شامل برنامه های آموزشی می باشد
4. گردشگران و دست اندرکاران گردشگری در آن عملکردی مسئولانه دارند
5. عمدتا توسط گروه های تجاری کوچک به گروه های کوچک گردشگر ارائه می شود
6. کمترین مقدار ممکن از منابع تجدید ناپذیر مصرف می شود
7.برپایه مشارکت، مالکیت و ایجاد فرصت اقتصادی برای مردم محلی استوار است
8. فعالیت جدی در زمینه اکوتوریسم که منجر به تحول در اصول، دستورالعمل ها و گواهی نامه ها دارد (اپلروود، 1386،ص16).
اصول اکوتوریسم
به دلیل این که اکوتوریسم در ابتدا به صورت یک ایده و نه به عنوان یک موضوع آکادمیک مطرح شد، بسیاری از گروه های تجاری و دولت ها آن را بدون درک ابتدائی ترین اصولش ترویج کردند. شکل گیری اصول قابل قبول بین المللی و ملی، دستورالعمل ها و گواهی نامه ها از سال 1990 شروع به پیشرفت کرده است. هر منطقه ای که در آن اکوتوریسم اجرا می شود، باید اصول، دستورالعمل ها و گواهی نامه های خود را بر اساس اسناد و مدارک بین المللی موجود تنظیم کند (اپلروود، 1386،ص21).
از جمله مهم ترین اصول اکوتوریسم می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. به حداقل رساندن اثرات منفی بر طبیعت و فرهنگ حمل مورد بازدید
2. آموزش و اطلاع رسانی به گردشگران در خصوص اهمیت حفاظت از طبیعت
3. تذکر به بخش خصوصی و غیره در خصوص اهمیت سفرهای مسئولانه و همکاری با دست اندرکاران محلی برای دست یابی به اهداف حفاظتی و حل مشکلات محلی
4. ایجاد درآمد مستقیم برای مدیریت و حفاظت منابع طبیعی و مناطق حفاظت شده
5. اهمیت کنترل و قانون گذاری در طرح های مدیریتی
6. تاکید به جمع آوری اطلاعات پایه اجتماعی و زیست محیطی و پایش اثرات در دراز مدت(اکبری و قرخلو، 1389).
7. به حداکثر رساندن منابع اقتصادی اکوتوریسم به جامعه محلی و تجارت محلی
8. رعایت حداقل محدوده تغییرات قابل قبول
9. تاکید در طراحی وهماهنگ با شرایط محیطی و فرهنگی
10. تاکید به ضرورت منطقه بندی مناطق گردشگری و برنامه ریزی جهت مدیریت گردشگری در مناطق طبیعی که قرار است به قطب های طبیعت گردی تبدیل شوند.
11. تکیه بر زیر ساخت های هماهنگ با طبیعت، به حداقل رساندن استفاده از سوخت های فسیلی، حفاظت از گیاهان بومی، حیات وحش و هماهنگی با محیط طبیعی و فرهنگی منطقه (وود، 2003).
اکوتوریسم پایدار
در کنفرانس مربوط به “اجلاس زمین” در سال 1992، مفهوم توسعه پایدار این گونه بیان شد، توسعه گردشگری پایدار، نیاز گردشگران فعلی و مناطق میزبان را برآورده و شانس آیندگان را حفظ و تقویت می کنذ. توسعه گردشگری پایدار، منجر به مدیریت منابع تمام مناطق به شیوه ایی می شود که نیازهای اقتصادی و اجتماعی و زیبایی شناختی را برآورده و تعامل فرهنگی، فرآیندهای اکولوژیکی، تنوع حیات و سیستم های حمایت از حیات حفظ می شود. آن دسته از گردشگرانی که از نظر اکولوژیکی پایدار باشند، یعنی به نیازهای فعلی اکوتوریست پاسخ دهد و به حفظ بسط فرصت های اکوتوریسمی برای آینده بپردازد و به جای صدمه زدن به اکولوژی در جهت پایداری آن تلاش بورزد و به ارتقای معیشت مردم محلی کمک کند «اکوتوریسم پایدار» خوانده می شود (مستوفی، 1378).
در واقع حفاظت محیط زیست و اکوتوریسم ارتباط تنگاتنگی با هم دارند و باید بین آن دو رابطه همزیستی به گونه ایی برقرار شود که هر دو از یکدیگر در طول زمان منتفع شوند. در اکوتوریسم پایدار، انگیزه اصلی مسافرت به طبیعت، دیدار از جذابیت های یک منطقه شامل ویژگی های فیزیکی و فرهنگ بومی است و اکوتوریست پس از مشاهده جذابیت ها، بدون این که خللی در آن ها وارد آورد و به تخریب آن ها بپردازد، محل را ترک کند. بدین ترتیب ضمن شناخت فرهنگ، سوابق تاریخی و نمودهای طبیعی منطقه، شان و جایگاه اکوتوریسم را حفظ کرده و فرصت های اقتصادی و درآمد زایی را برای مردم محلی ایجاد می کند (زاهدی، 1385).
اکوتوریسم پایدار یک رویکرد مدیریتی است که با توجه به هدف های ارزشی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی با همکاری و همیاری مسولان و مردم جامعه از طریق وضع قوانین و مقررات مناسب و اعمال موثر آن ها به طور مستقیم و غیر مستقیم به حفظ طبیعت بیانجامد. به طور کلی اکوتوریسم پایدار ویژگی های زیر را شامل می شوند:
– بر جای نهادن آثار مثبت در زمینه حفاظت از محیط زیست و ارتقاء کیفیت مدیریت آن
– حداقل آثار منفی برای محیط طبیعی و جوامع محلی
– به حداکثر رساندن مشارکت مردمی در تصمیم گیری های مربوط به فعالیت گردشگری
– تدارک فرصت های مناسب برای مردم محلی و دست اندرکاران گردشگری برای ارتقاء بهره وری و چگونگی پایداری آن (جهانیان و زندی، 1391، ص65).
الگوی اکوتوریسم پایدار
سدلر[sadler] در سال 1990 الگوی اکوتوریسم پایدار را ارائه کرد. وی در الگوی خود به سه دسته هدف های اساسی اشاره کرده است.
– هدف های اجتماعی که شامل؛ تامین مزایای اجتماعی، مشارکت در برنامه ریزی، آموزش و اشتغال
– هدف های اقتصادی که شامل؛ مزایای اقتصادی برای جامعه محلی و پایایی اقتصادی نفت
– هدف های زیست محیطی که شامل؛ اجتناب از تخریب منابع، مدیریت عرضه و پذیرش ارزش منابع (زاهدی، 1385).
این موضوع باید بسیار مهم تلقی شود، به طوری که گردشگران مفهوم یک تجربه درست و مفید اکوتوریسم را کاملا دریابند. آموزش مصرف کنندگان و استفاده از دستورالعمل های موجود به ایجاد بازاری مناسب برای اکوتوریسم کمک می کند و اجازه نمی دهد که برخی سود جویان با شعار حفاظت از محیط زیست و محیط اجتماعی به آن ضربه واد کنند (اپلروود، 1386، ص35).
بسیاری از آژانس های توریستی و مسافرتی استفاده از واژه اکوتوریسم را در ادبیات خود ساده می بینند و دولت ها این واژه ها را به دفعات برای ترویج مراکز توریستی خود و بدون هیچ تلاشی در جهت اجرای اصول ابتدایی اکوتوریسم به کار می برند. این مشکل که «گرین واشینگ»[Green Washing] نامیده می شود، موجب نابودی حقیقت واژه اکوتوریسم شده است. در برخی موارد گرین واشینگ نتیجه کمبود درک اصول اساسی اکوتوریسم است (اپلروود، 1386، ص19).
