فلات ایران که پیش از ورود آریایی ها به ایران، از شمال شرقی به رود سیحون، از شمال به دریای خزر، از شمال غربی به منطقه ماوراء قفقاز، از شرق به کوه های هند وکش و رود سند، از جنوب به خلیج فارس و از غرب به رود دجله محدود بوده است. جبال موسوم به زاگرس که در حاشیه غربی فلات ایران به صورت قوسی از شمال غربی به جنوب شرقی امتداد دارد. در قسمت مرکزی زاگرس، برآمدگی تیزی مجزا می شود که به سوی مغرب می رود و داخل دشت بین النهرین می گردد و پیچی در رود دجله که در این نقطه به فرات نزدیک می شود ایجاد می کند. ازهمین جا، یعنی لرستان کنونی بود که کاسیان در هزاره دوم قبل از میلاد به بابل حمله بردند و مدتی متجاوز از پنج قرن بر آن جا تسلط داشتند. محوطه زاگرس که مسکن کاسیان بود، مربوط به قسمت مرکزی رشته جبال لرستان جدید است.
از چهارم قبل از میلاد انسان در غارهای مختلف ایران سکونت داشته اند. در نقشه باستانی آسیای غربی محدوده شهر خرم آباد مشخص است.
این دوران مقارن است با دوران پارینه سنگی، که ادوار پارینه سنگی از دیدگاه باستان شناسی به سه دوره تقسیم می شود.
پارینه سنگی قدیم قبل از 250000 سال قبل
پارینه سنگی میانه 250000 تا حدود 40000 سال قبل
پارینه سنگی جدید 40000 تا 12000 سال قبل
انسان در دوران پارینه سنگی قدیم در لرستان در محوطه “پل باریک” براساس شواهد باستان شناسی وجود داشته است، این سایت توسط “مورتنسن” کشف شده است.
سایت های دیگری که در دوران پارینه سنگی میانه در لرستان بوده اند،
“غار قمری و غار ارجنه” توسط “فرانک هول و کنت فلانری” در سال 1340
“غار کنجی” توسط “هنری فیلد” در سال 1327
“غار هومیان 1 و سایت برد سپید” توسط “مک برنی” در سال 1346
“پناهگاه سنگی کچی” توسط “فریدون بیگلری، سامان حیدری، کوروش روستایی و حامد وحدتی نسب” در سال 1379 کشف شده اند.
سایت هایی که در دوره پارینه سنگی جدید (بعد از میلاد) که انسان غار براساس شواهد باستان شناسان کشف شده اند به شرح زیر می باشند؛
“غار پاسنگر” توسط “فرانک هول و کنت فلانری” در سال 1341
“پناهگاه سنگی خضر، گیلوران، تنگه باریک و سرخه لیزه” توسط “فریدون بیگلری، سامان حیدری، کوروش روستایی و حامد وحدتی نسب” در سال 1379
“غار یافته” توسط “فرانک هول و کنت فلانری” در سال 1340. از مهم ترین شواهد یافته شده در سایت های مذکور مفرغ هایی است که نشان از وجود کاسیان در لرستان می باشند. (در فصل چهارم در ارتباط با غارها و مفرغ ها مفصل توضیح داده شده است.
در آغاز هرازه اول، ایرانیان (آریایی ها) به دامنه های زاگرس مرکزی وارد شده اند. این قوم که به زاگرس مرکزی (لرستان، خوزستان و کردستان) وارد شده اند به خصوص در لرستان حکومت می کردند و مملکت آن ها بعدها، در تاریخ به نام عیلام خوانده شد.
مادها در سال 836 قبل از میلاد وارد ایران شدند. مادها در آذربایجان، کردستان، کاشان، اصفهان و لرستان سکونت داشته اند. در پایان قرن هشتم قبل از میلاد اغتشاشاتی بین آشوری ها، مادها و پارسی ها رخ داد و سبب متزلزل شدن دولت ماد شد. شایان ذکر است که کیمریان و سکائیان در زمان حکومت مادها نیز بوده اند ولی کمیریان به جنوب همدان و سکائیان نیز در آذربایجان حکومت می کردند. شواهد موجود در ارتباط با تاریکترین دوره باستانی “مادها”در لرستان هنوز پیدا نشده است.
در نیمه دوم هزاره اول قبل از میلاد، بعد از شکست مادها، قوم پارسی ها در مناطق مختلف خوزستان و شیراز مستقر شدند، ولی نام مادها هم چنان در نقشه ایران تا زمان ورود اسلام به ایران در دامنه زاگرس مانده است.
در سال 359 قبل از میلاد، بعد از حکومت از پارسیان، اسکندر مقدونی به ایران حمله کرد و قوم پارسیان را شکست داد. بعد از حکومت پارسیان، سلوکیان به حکومت رسیدند ولی طولی نینجامید که این قوم توسط رومی ها و پارتیان شکست خوردند و سپس پارتیان (اشکانی ها) وارد ایران شدند.
مهرداد اول اولین پادشاه اشکانی در بین سنوات 160 و 140 قبل از میلاد، پس از محارباتی ایالاتی را ضمیمه متصرفات خویش ساخت، ماد، الیمایی (لرستان و خوزستان)، پارس، خورسن، بابل، آشور در مغرب، گدروزیا و شاید هرات و سیستان در مشرق. از هنر اشکانیان در لرستان سبک مفرغ است، مجسمه هایی به صورت تمام رخ، هر چند در این مجسمه ها نیز هنر یونان باستان نیز وجود دارد.
بعد از سقوط اشکانیان، ساسانیان به حکومت رسیدند. اولین پادشاهی که در لرستان حکومت کرده است، شاپور پسر پاپک و جد پاپک، ساسان است. شاپور همتی بزرگ داشت، به شهرهای بسیاری چون، شاپور، نیشابور، شاد شادپور، شابور خواست، بلاش شاپور و … سفر کرده است. محقق و پژوهشگر لرستانی استاد سید فرید قاسمی در کتاب تاریخ خرم آباد می نویسد، محققان و تاریخ نگاران سلف نام شاپور خواست را به صورت های مختلف ضبط کرده اند. به صورت “سابر خواس، سابر خواست، سابورخواست، سابر خاست، شابر خواست، شابور خواست، شاپور خاست، شابر خواست، شاپور خواشت، ساپور خواست، شاپور خوست، شابر خواست، شاپور خواست، سارجلست، سابر آباد و شاپور آباد” و …
شهر شاپور خواست که راولینسون آن را همان خرم آباد فعلی می داند، لرستان در دوره ساسانی شهری آبادبوده است، چنان که در دره کرخه چند شهر ساسانی وجود داشته است. بسیاری از ابنیه ساسانی را بومیان آن ناحیه به اتابکان لرستان نسبت می دهند.
در زمان ساسانیان آثار باستانی هم چون آبادی های ساخته شده در شهر بروجرد، قلعه فلک الافلاک، پل های تاریخی و … به جای مانده است. نام گذاری قلعه فلک الافلاک در زمان ساسانیان براساس شهر نام گذاری شده است، به صورت دژ شاپور خواست. در ارتباط با قلعه فلک الافلاک و پل های تاریخی در فصل چهارم به طور مفصل توضیح داده شده است. بعد از شکست یزگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی توسط اعراب، دین اسلام وارد ایران شد و به تدریج در تمام استان های کشور گسترش یافت.
