سیاه چادر که در گویش عشایر لک “دوآر” یا “سیاه مال” به معنی ” خانه سیاه” و در گویش لری و بختیاری به ترتیب ” داوار” و “بهون” خوانده می شود ، همچنان مهمترین وشایعترین گونه مسکن عشایری می باشد. در حال حاضر با وجود تحولاتی که به دلیل ورود چادر برزنتی و نیز گسترش احداث ساختمان در قشلاق بوجود آمده است ، سیاه چادر همچنان در صدر سایر مساکن عشایری قرار دارد. سیاه چادر که در بین لرهای بختیاری و چه در بین سایر لرها ولک ها از موی بز سیاه بافته می شود واین یک قاعده کلی است. تنها استثناء بر این قاعده ، چادر فقیرترین عشایر کوچرو است. چادر این گروه از مو یا پشم به رنگ های مختلف تهیه می شده است. این مو یا پشم را از همسایگان دولتمند خود ، هواس یا “هاس”می کردند. به همین جهت الوان بود. این چنین چادرهایی را در گویش لکی “بوره” یا “بوره شر” می گفتند. هر سیاه چادر را از دو قسمت مساوی که هر یک را در گویش لری وبختیاری “لت” می گویند ، تشکیل می شود. هر لت معمولا̋ از۵یا۶“تخته”فراهم می آید. بدیهی است تعداد تخته ها و طول آنها با وضعیت اقتصادی خانوار ارتباط مستقیم دارد. بطوری که چادر بعضی از خانوارهای فقیر تنها از یک لت ۲یا۳ تخته ایی کوتاه تشکیل می شده است. این همان چادری است که در سطور پیش از آن به نام “بوره ” یا “بوره شر” یاد گردید.
مراحل تهیه یک تخته چادر
الف ) آماده کردن مو
زنان موهای سیاه بز را از دیگر رنگ ها جدا کرده وسپس رشته های آن را حتی الامکان با دست از هم جدا می نمایند. عمل باز کردن موها را در گویش لکی”وِشکونِن” (Veshkonen)) یا “آوِشکونِن” (Aveshkonen) می گویند.پس از باز شدن الیاف مو بلافاصله موها را به صورت رشته های قطور وبلندی بهم می پیچند. این عمل را در گویش لکی”لُیِنَه کِردِن” (Loine kerden) می گویند. پس از آن موهای لینه شده را به صورت گلوله های نسبتا̋ بزرگی در می آورند.این گلوله ها را در گویش لکی “دَس پیچک” (Daspichek) می نامند.
ب ) رستن (Rasten)، وا (Va) و دائِن (Daen) به معنی ” رستن و تاب دادن”
گلوله های مو “دس پیچک” را به وسیله “دوک” (Dook) به صورت رشته های بلندی که “بن” یا “بند”خوانده می شود در می آورند. پس از تهیه “بن” ان را با استفاده از یک تکه چوب به بلندی حدود نیم متر تاب می دهند و سپس به صورت گلوله هایی تقریبا̋ به اندازه یک توپ فوتبال در می آورند.
پ ) آوجر (Awjer)
پس از آنکه بن ها را تاب دادند ، برای صاف و یکدست شدن آنها را به مدت چند دقیقه در آب نگه می دارند. سپس آنها را بیرون آورده فورا̋ دور دو درخت ، دو قطعه سنگ ویا دو میخ چوبی که در زمین فرو رفته اند و دارای فاصله ایی از ۵ تا۱۰ متر وگاهی بیشتر هستند ، می پیچند. این بن ها را مدتی به همان حال رها می کنند تا خوب خشک شوند. پس از ان بن های مزبور را از یک سر باز نموده وضمن جمع کردن آنها را مجددا̋ به صورت گلوله هایی در می آورند.
ت ) تَنِن (Tanen) به معنی ” بافتن”
در این مرحله ابتدا بن ها را روی چوب هایی که به نحو خاصی قرار گرفته اند ، استوار می کنند. مرحله آماده سازی یکی از مهمترین مراحل بافت است که تنها به کمک و راهنمایی زنان مجرب به سامان می رسد. اگر در این مرحله اشتباهی رخ دهد ، علاوه بر نامطلوبی بافت چادر حاشیه آن نیز یکدست نخواهد شد. در این صورت هنگامی که کناره تخته ها به یکدیگر دوخته می شود ، به علت ناموزونی مشکلات زیادی را ایجاد خواهد کرد. پس از آماده کردن بن ها ، بافتن چادر توسط زنان ماهر با “تَمدار” (Tamdar) به معنی “دستگاه بافتن سیاه چادر” آغاز می شود. ظاهرا̋ به علت نام خاص برای یاریگر در چنین زمینه هایی ، همانا محدود بودن تعداد افرادی است که باید کار را انجام دهند. بعنوان مثال: دربافتن تخته چادر حداکثر وجود چهار بافنده کفایت می کند.
گفتنی است در بین زنان عشایر ، مراحل مختلف بافتن چادر ، نظیر سایر امور همیاری وتعاون وجود دارد.این گونه همیاری ها مانند “گَلِ چیره” (Gale chirah) یا”گَلِ دوآر دیو رو” (Gale dawer) می باشند. گروه یاریگر دوزنده سیاه چادر نام خاصی ندارد.
سیاه چادر به طور کلی از چها بخش تشکیل شده است :
۱. پوشش ( بافته شده از موی بز )
۲. ستون (دیرک ، تیرک ، ستین ، سروبن ، کچیل )
۳. طناب ها
۴. دیواره ها ( تجیر ، چیغ ، چیق ، چیت ) ؛ بافته شده از نی های تو خالی ، موی بز ودر بعضی موارد از پشم های خود رنگ یا رنگی.
اجزاء سیاه چادر
سَر(Sar)، بَن (Ban)، سَروبَن(Saroban)، کِچیل (Kechil) ، (گُوشَه Gooshah)، سَرکله (Sarkola)، لَت (Lat)، هَرکَه (Harkah).
منبع: ثبت میراث معنوی/ واحد کارآموزی/ زینب حاجری
